اصول طبقه بندی و شناسایی اسب

  اصول طبقه بندی و شناسایی اسب

اسب ها وارث اجدادی هستند که چند ده میلیون سال قبل بر روی این کره خاکی می زیسته اند و در اثر تغییرات شرایط محیطی و نیز اهدافی که انسان ها از آنها متوقع بوده اند تنوع یافته و به سیر زندگی و تکامل زیستی خود ادامه داده اند.

از دیرباز نژادهای اسب را بر اساس ضوابط و معیارهای مختلف و به شرح زیر طبقه بندی می کرده اند:

– طبقه بندی بر اساس نوع بهره دهی

1- اسب های مخصوص سواری آزاد

2- اسب های مخصوص مسابقات اسبدوانی (مسطح و یا با مانع)

3- اسب های مخصوص پرش از مانع

4- اسب های مخصوص چوگان

5- اسب های مخصوص درساژ

6- اسب های مخصوص سه روزه

7- اسب های مخصوص نمایش و زیبایی

8- اسب های مخصوص تولید گوشت

9- اسب های مخصوص مسابقات ارابه رانی

10- اسب های مخصوص کالسکه

11- اسب های مخصوص کارهای کشاورزی و یا حمل بار

– طبقه بندی بر اساس وزن اسب

1- گروه اسب های سنگین وزن: نژادهای بزرگ و سنگین که وزن آنها حتی به بیش از 500 کیلوگرم می رسد.

2- گروه اسب های میان وزن: نژادهای این دسته دارای وزن متوسط بوده و بین 200 تا 400 کیلوگرم وزن دارند. اغلب نژادهای دنیا از نظر وزن در این گروه قرار می گیرند.

3- گروه سبک وزن: نژادهای سبک وزنی هستند که حداکثر وزن آنها به 200 کیلوگرم می رسد. نژادهای مختلف اسبچه و برخی از نژادهای سبک وزن در این دسته قرار می گیرند.

– طبقه بندی نژادهای اسب بر اساس شرایط جغرافیایی و منشاء اولیه آنها:

در این طبقه بندی نژادهای دنیا به دو طبقه بزرگ و چند زیرطبقه تقسیم می شوند.

1- اسب های خونسرد(Cold Blood): این دسته از اسب ها دارای جثه نسبتاً بزرگ، گردن کوتاه و قوی و نیم رخ برجسته هستند. ارتفاع در ناحیه کپل مساوی و یا چند سانتی متری از ارتفاع در ناحیه جدوگاه بلندتر است. قد این اسب ها نسبتاً بلند (بین 160 تا 175 سانتی متر در ناحیه جدوگاه) است و به لحاظ وزن در دسته متوسط و برخی اوقات سنگین وزن قرار می گیرند. زیستگاه اصلی و منشاء اولیه پیدایش این اسب به نیم کره شمالی و مناطق سرد و عمدتاً اروپا (مخصوص اروپای شمالی و میانی) و امریکا بر می گردد.

2- اسب های خونگرم (Warm Blood): جثه ی کوچکتر، گردن کشیده و لاغر، ارتفاع بیشتر در ناحیه جدوگاه نسبت به ارتفاع در ناحیه کپل، هوش و ذکاوت و چالاکی مطلوب و بازیگوش بودن حیوان از خصوصیات بارز این دسته از اسب ها است. این گروه عمدتاً به لحاظ وزن در دسته اسب های میان وزن و سبک قرار می گیرند و به لحاظ ارتفاع نیز کوتاهتر از اسب های خونسرد هستند. نیم رخ اسب های خونگرم عمدتاً صاف و یا مقعر است. امروزه مراکز تحقیقاتی و همچنین پرورش دهندگان، با دستیابی به صفات بارز و مطلوب هریک از این دو دسته سعی بر آن داشته اند تا با ترکیب این دو طبقه نژادهای ممتازی را ایجاد نمایند که واجد تمامی صفات مطلوب هریک از آن دو دسته باشد. تلاقی اسب های خونگرم و خونسرد را شاید بتوان اولین قدم در پیدایش نژادهای جدید اسب برشمرد. البته اسب های با خون داغ (Hot Blood) نیز وجود دارند که همانگونه که از نام آنها برداشت می شود اسب هایی هستند که به صورت شدیدتر صفات اسب های خونگرم را دارا می باشند و معمولاً استفاده از کلمه اسب هایی با خون داغ اشاره به اسب های عرب ، بارب و تاروبرد دارد.

– طبقه بندی اسب بر اساس وضعیت نیم رخ

در این روش طبقه بندی صرفاً سر اسب و در واقع صورت حیوان و آن هم از نیم رخ مورد ارزیابی قرار می گیرد و بر این اساس سه تیپ کاملاً متمایز از یکدیگر طبقه بندی خواهند شد.

1- تیپ نیم رخ صاف: در این تیپ نیم رخ کاملاً مسطح بوده و معمولاً کپل افقی و هانش دایره ای شکل می باشد.

2- تیپ نیم رخ کاو: در این تیپ نیم رخ گود، چشم ها بزرگ و حدقه برجسته و کمر گود و کپل نیز معمولاً مورب و هانش نیز برجسته است.

3- تیپ نیم رخ کوژ: در این دسته نیم رخ برجسته، چشم ها صاف و یا مورب ، خط کمری و پشت طاقی شکل، کپل مورب و هانش کمی پایین افتاده به نظر می رسد.

هریک از سه گروه بالا بر حسب قد و طول بدن خود به سه گروه کوتاه اندام، میانه و بلند اندام تقسیم می شوند.

– طبقه بندی اسب ها در کتب مرجع و منابع علمی

هیچ یک از طبقه بندی های ذکر شده امروزه به صورت رایج مورد استفاده کتب و منابع علمی قرار نمی گیرند و عمدتاً طبقه بندی اسب ها در این نشریات به صورت ذیل صورت می گیرد:

1-  اسب های سنگین: اسب هایی سنگین وزن هستند که عمدتاً منشاء آنها اسب های با فعالیت های کشاورزی و یا ارابه کشی بوده. ارتفاع انها حدود 170 سانتی متر است. امروزه اسب های کار و نمایشی و رژه های نظامی عمدتاً این اسب ها هستند.

2- اسب های سبک: اطلاق کلمه سبک به این دسته از اسب ها یادآور اسب هایی است که در سواری از آنها استفاده می شود. ارتفاع این اسب ها در حدود 140 تا 160 سانتی متر است. بدنه ی کشیده و ظریف، اندام حرکتی بلند و باظرافت از خصوصیات این اسب ها است. اسب های نژاد ترکمن آخال تکه که استقامت مثال زدنی ای دارند و نیز اسب لیپیزانر که در مدرسه سواری وین از آن استفاده می شود، نمونه هایی از این دسته از اسب ها می باشند. می توان چنین گفت که قسمت عمده ای از کلیه اسب های دنیا در این طبقه قرار می گیرند.

3- اسبچه ها: کلمه مصطلح پونی از قرن هفدهم رایج شده است. با اینکه اسبچه ها و اسب ها دارای اجداد مشترکی می باشند ولی از چند جهت اسبچه ها با اسب ها کاملاً متفاوت هستند که عمده ترین آنها از این قرار است:

• معمولاً ارتفاع کمتر از 147 سانتی متر (در ناحیه جدوگاه) دارند.
• اندام حرکتی آنها کوتاه است.
• ارتفاع در ناحیه جدوگاه کوتاهتر از طول بدن آنهاست.
• معمولاً یال و دم آنها بلندتر است.

برخی اوقات اسبچه هایی دیده می شوند که وزن آنها بسیار کم (در حد چند ده کیلوگرم) است؛ ولی به لحاظ اندام بسیار کامل و زیبا هستند. اسبچه های شتلند و آیلند و اسبچه خزر از اسبچه های معروف هستند.

اسبچه ها علاوه بر اینکه در آموزش و سواری آزاد کودکان بسیار رواج دارند، در برخی از کشورهای دنیا مسابقات اسبدوانی مخصوص آنها نیز برگزار می شود.

در کتب مرجع معمولاً اسب های سنگین را به اختصار با حرف H، اسب های سبک را با حرف L، و اسبچه ها را با Py نمایش می دهند.

– طبقه بندی نژادهای اسب

نژادهای مختلف اسب به صورت ذیل طبقه بندی می شوند:

1- اسب های سواری: به تمامی نژادهایی که سواری می دهند و در مسابقات مختلف ورزشی از آنها استفاده می شود به طور عام اسب های سواری گفته می شود و به اختصار با Ri در کتب و مقالات به آنها اشاره می شود البته در برخی از کشورهای دنیا به این دسته از اسب ها اصطلاحاً اسب های Hack اطلاق می شود و خود به سه دسته اسب های Small Hack  و Large Hack و Ladies Hack که تفاوت هایی را در ارتفاع دارند تقسیم می شوند.

2- اسب های غیر سواری: به اسب های سنگین که عمدتاً در کارهای کشاورزی و یا حمل بار و کالسکه و … کاربرد دارند، اطلاق می شود و به اختصار به صورت Dr نمایش داده می شوند.

باید در اینجا اشاره ای هم به اسب های ورزشی یا به اصطلاح Sport Horse داشته باشیم. همانگونه که از نام این دسته از اسب ها پیداست اسب هایی هستند که عمدتاً در ورزشهای سوارکاری مثل پرش از مانع و یا درساژ استفاده می شوند. تفاوت عمده این دسته از اسب ها با اسب های سواری در آن است که بر اساس قوانین مسابقات پرش یا درساژ هیچ الزامی نیست که این دسته از اسب ها خالص باشند و یا به عبارت دقیق تر صرفاً از یک نژاد خالص و ثبت شده در تبارنامه باشند. اسب های ورزشی می توانند اسب های آمیخته از چند نژاد و بدون ثبت در تبارنامه ها باشند. باید اشاره کرد که در مسابقات اسبدوانی اطمینان از خلوص نژادی اسب های شرکت کننده و ثبت نام آنها در تبارنامه کاملاً ضروری و الزامی است.

3- اسب های داشتی

در برخی از موارد صرفاً گله هایی از یک تعداد مشخص مادیان و تعداد محدودی از نریان ها به منظور تکثیر و تولید نتیجه ها نگهداری می شوند.

معمولاً این گله های داشتی به عنوان هسته های اصلی تولید کره هایی به شمار می روند که پس از طی دوران شیرخوارگی نسبت به جدا کردن آنها اقدام می شود. معمولاً تعدادی از کره های ماده را جهت جایگزینی با مادیان های پیر سال های بعد نگهداری و مابقی را به فروش می رسانند و یا به هر طریق به انجام تمرینات و آموزش های لازم جهت شرکت در مسابقات مختلف آماده می نمایند. معمولاً سیلمی ها را خارج از گله مذکور انتخاب می نمایند.

به هر حال نژاد هایی هستند که صرفاً به صورت داشتی در نزد پرورش دهندگان پرورش می یابند.

4- اسب های مسابقات ارابه رانی

تعداد زیادی از نژادها به دلیل حرکت خاص یورتمه ی سریع خود در زمره اسب هایی قرار می گیرند که به کار مسابقات ارابه رانی می آیند. به دلیل رایج شدن این مسابقات در اروپا و آمریکا، پرورش اسب های مخصوص ارابه رانی در این کشورها به سرعت رو به افزایش می باشد.

منبع: کتاب “اسب و آنچه من می دانم”

مؤلف: دکتر مسعود خلیلی